Find answers to common legal questions and learn more about your rights
Anaweza kwenda mahakamani (yeye mwenyewe au kwa kutumia mwakilishi) na kuiomba mahakama itoe amri kwa ndugu hao kumlipa kiasi cha fedha kwa kila mwezi (kifungu namba 17 cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010).
Athari zitakazojitokeza kama bidhaa zitumiwazo na watu wenye ulemavu zitakuwa zinauzwa kwa bei ambayo si ya kawaida kwa maisha ya watanzania walio wengi ni pamoja na idadi kubwa ya walemavu nchini kukosa huduma hizo kabisa na pia kupelekea kukosa haki zao zingine za msingi kama vile haki ya kupata elimu kwani mtu mwenye ulemavu wa viungo hatakwenda shuleni bila nyenzo za kujimudu kama vile baiskeli za watu wenye ulemavu wa aina hiyo, kukosa haki ya kushiriki katika shughuli mbalimbali za kiuchumi, kijamii na kisiasa na kadhalika.
Hapana, mgonjwa wa UKIMWI si mtu mwenye ulemavu kisheria.
Hapana, mwanamke mjamzito si mtu mwenye ulemavu kwani kuwa na ujauzito si tatizo, si hali ya kudumu na wala ujauzito haumfanyi mwanamke kushindwa kushiriki katika utekelezaji wa majukumu mbalimbali katika jamii.
Hapana, si lazima kwa mtu mwenye ulemavu kuwa tegemezi kwa ndugu zake. Ana haki ya kujitegemea ilimradi ana uwezo wa kufanya hivyo.
Katika hali ya kawaida, maneno hayo yanawakejeli na kutweza utu wao na yanawafanya wajisikie kama wananyanyapaliwa katika jamii. Badala ya maneno hayo maneno kama mlemavu, asiyeona, mwenye ulemavu wa akili na mlemavu wa viungo yatumike kuwarejelea watu wenye ulemavu wa aina hizo.
Mwajiri hatakiwi kumbagua mfanyakazi mwenye ulemavu katika suala la mshahara au posho. Hivyo, mfanyakazi mwenye ulemavu wowote ana haki ya kupata mshahara au posho sambamba na wafanyakazi wenzake.
Ndiyo, anawajibu kama watu wengine kufanya kazi na kuleta maendeleo katika taifa
Ndiyo, Halmashauri za wilaya zina wajibu wa kuwajumuisha watu wenye ulemavu katika mipango na mikakati ya Serikali.
Ndiyo, huo unakuwa ni ubaguzi dhidi ya watu wenye ulemavu chini ya kifungu namba 28 (2) (f) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010.
Ndiyo, mahakama inaweza kutoa amri kwa mtu yeyote anayemtunza mtoto mwenye ulemavu kumtimizia mahitaji yake maalum chini ya kifungu namba 21 (3) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010.
Ndiyo, mtu yeyote anayetaka kuanzisha makazi ya watu wenye ulemavu anahitaji idhini ya Serikali kupitia kwa Kamishna wa Ustawi wa Jamii.
Ndiyo, ni lazima kufanya hivyo kwa mujibu wa kifungu namba 37 cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010.
Ni shule ambayo vikwazo vyote vinavyoweza kuwazuia wanafunzi wenye ulemavu kusoma na kutimiza haki yao ya kielimu vimeondolewa. Yaani, shule ambayo mwanafunzi mwenye ulemavu anaweza kusoma bila vikwazo vyovyote kwa mfano vya kimazingira kama vile majengo kufikika n.k.
Serikali ndiyo yenye wajibu huo.
Shule jumuishi ni muhimu sana kwani huwawezesha watu wenye ulemavu kupata haki yao ya kielimu bila vikwazo vyovyote vinavyowafanya wasitimize haki yao ipasavyo.
Ubaguzi chanya kwa watu wenye ulemavu ni sera ambazo huwapendelea watu wenye ulemavu katika upatikanaji wa huduma mbalimbali wakati ubaguzi hasi dhidi ya watu wenye ulemavu ni kitendo cha kumtofautisha mtu mwenye ulemavu na watu wengine katika upatikanaji wa huduma kwa kumfanya mtu mwenye ulemavu asipate haki yake ya msingi kama binadamu kwa kigezo tu cha kuwa na ulemavu huo.
Umuhimu wa kuzingatia uwepo na mahitaji ya watu wenye ulemavu wakati wa kutunga sheria za nchi ni kuhakikisha haki za watu wenye ulemavu zinalindwa ipasavyo bila kufanyiwa ubaguzi wowote wenye madhara hasi dhidi yao.
Utafiti kuhusu mambo yanayowahusu watu wenye ulemavu una faida kama vile kufahamu idadi kamili ya watu wenye ulemavu katika sehemu husika kama vile wilaya au mkoa, kufahamu aina za ulemavu walio nao, kufahamu kama watu hao wenye ulemavu wanapata mahitaji yao maalum, kufahamu kama watu wenye ulemavu wanapatiwa misaada ya kijamii kutoka kwa ndugu zao, kufahamu sababu mbalimbali zinazosababisha ulemavu kwa kiwango kikubwa pamoja na kufahamu namna ya kuweza kukabiliana na mambo mbalimbali yasabababishayo ulemavu kwa watu walio wengi katika jamii.
Wizara ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia, Wanawake na Makundi Maalumu.
: Kwa mujibu wa kifungu namba 21 (1) cha Sheria ya Watu wenye Ulemavu ya mwaka 2010, mtu yeyote katika jamii anaweza kutoa taarifa juu ya uvunjwaji wa haki ya mtoto mwenye ulemavu unaofanywa na mzazi, mlezi au mtu yeyote anayemlea mtoto huyo.
: Ndiyo, mtu mwenye ulemavu ana haki ya kushiriki katika mambo yote ya kisiasa ikiwemo kuchaguliwa kuwa kiongozi yeyote kama vile Mbunge n.k.
Anakuwa na wajibu wa jumla kuhakikisha shule hiyo ina vifaa vya kutosha vinavyohitajika kwa matumizi ya wanafunzi hao wenye ulemavu (kif. 29 (2) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010).
Baraza hili huundwa na; i. Mwenyekiti wa Baraza ambaye huteuliwa na Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ii. Mwakilishi wa Mwanasheria Mkuu wa Serikali iii. Mwakilishi kutoka wizara zinashoshughulikia mambo ya afya, serikali za mitaa, utumishi wa umma, maendeleo ya jamii, kazi na elimu iv. Mwakilishi kutoka Chama cha Waajiri Tanzania v. Mwakilishi kutoka Shirika la Watu Wenye Ulemavu vi. Mjumbe kutoka Tume ya Haki na Utawala Bora, na vii. Wajumbe wengine watano wanaoteuliwa na Waziri anayehusika na watu wenye ulemavu (Waziri wa Maendeleo ya Jamii, Jinsia, Wanawake na Makundi Maalumu).
Daftari hili la orodha ya watu wenye ulemavu husaidia kufahamu idadi ya watu wenye ulemavu katika eneo husika na ni ulemavu wa aina gani. Husaidia pia kujua mahitaji maalum kwa kila mtu mwenye ulemavu na kuweza kuchukua hatua zinazostahili katika wakati unaostahili na kwa kutumia njia zinazostahili.
Eneo lingine lenye uwezekano wa kufikika kwa mtu mwenye ulemavu huo linatakiwa kutafutwa na kutangazwa hivyo ili mtu huyo mwenye ulemavu aweze kutimiza haki yake (Kifungu namba 51 (4) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010).
Fasili hii inaibagua lugha ya alama ambayo ni njia ya mawasiliano kwa baadhi ya watu wenye ulemavu kama vile wasiosikia (viziwi), bubu na bubuviziwi.
Hapana, hawezi kuwanyima watu wenye ulemavu haki yao ya kupatiwa huduma ya kiafya kwa kigezo cha ulemavu wao (kifungu namba 26 (2) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010).
Hapana, kutumia mkono wa kushoto wakati wa kula na kuandika si ulemavu kisheria.
Hapana, kwa mujibu wa kifungu namba 24 cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010, mtu mwenye ulemavu hawezi kutoa jina lake kwenye orodha ya watu wenye ulemavu wakati bado ana ulemavu huo.
Hapana, mtu mwenye ulemavu ana haki ya kuchagua yeye mwenyewe eneo lake la kuishi ilimradi afuate sheria husika (kifungu cha 15 (3) (a) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010).
Hapana, mtu mwenye ulemavu ana haki ya kusajiliwa kupiga kura kama watu wengine. Hivyo, kigezo tu cha kuwa mlemavu wa ngozi hakitoshi kuwa sababu ya kutokusajiliwa kama mpiga kura.
Hapana, shule maalum zinazoanzishwa kwa ajili ya watu wenye ulemavu zinatakiwa kuwa hivyo kwa kipindi cha mpito tu na baadaye kubadilika na kuwa shule jumuishi (kwa mujibu wa kif. 29 (3) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010).
Hapana, si halali kabisa kwa vyombo vya habari kuendesha vipindi vinavyohimiza taswira hasi dhidi ya watu wenye ulemavu.
Hapana, si kinyume na sheria kwani wana haki ya kushirikishwa kwenye mambo yote ya kisiasa na kuteuliwa kwenye ngazi zote za Serikali (kif. 51 (5) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010) na pia unakuwa ni ubaguzi chanya kwa ajili ya ustawi wa watu wenye ulemavu kwa ujumla.
Hapana. Idhini ya aliyesababishiwa ulemavu haimtoi mtu aliyesababisha ulemavu huo kwenye jukumu la jinai. Hivyo, hata kama mtu akikubali mwenyewe kusababishiwa ulemavu, hairuhusiwi kwa mtu yeyote kumsababishia mwenzake ulemavu.
Hapana. Mtu mwenye ulemavu ana wajibu wa kutii sheria kama watu wengine.
i. Ajali mbalimbali hasa za barabarani na sehemu za kazi ii. Ukosefu wa chanjo kwa watoto dhidi ya magonjwa yanayoleta ulemavu iii. Magonjwa kwa wanawake wajawazito au matatizo wakati wa kujifungua ambayo husababisha ulemavu kwa mama mwenyewe au mtoto aliyezaliwa iv. Urithi kutoka kwa wazazi v. Lishe duni na umaskini
i. Baadhi ya watu bado wana imani potofu dhidi ya watu wenye ulemavu kwani huwaficha na hivyo Serikali kushindwa kuwapata au kuwaona. ii. Baadhi ya familia zinazowatunza watu wenye ulemavu haziwaruhusu watu hao wenye ulemavu kuonesha vipaji vyao kama vile kuwaruhusu kwenda kushiriki michezo ili wenye vipaji hivyo waonekane na kadhalika. iii. Badhi ya watu wenye ulemavu wenyewe hawapendi kuonesha vipaji vyao, hivyo inakuwa vigumu kwa Serikali kujua nani ana kipaji gani.
i. Changamoto ya ukosefu wa elimu ya kutosha kwa jamii ii. Changamoto ya kiuchumi kuwanunulia watu wenye ulemavu nyenzo za kujimudu kama vile baiskeli za watu wenye ulemavu wa viungo n.k. iii. Changamoto ya mawasiliano hususani kwa watu wenye ulemavu ambao hawajapelekwa kwenye mafunzo ya lugha ya alama au nukta nundu n.k.
i. Elimu iendelee kutolewa kwa jamii ii. Adhabu kali zitolewe kwa watu wanaofanya vitendo viovu dhidi ya watu wenye ulemavu wa ngozi (albino).
i. Familia ii. Jamii iii. Idara ya Ustawi wa Jamii iv. Baraza la Taifa la Ushauri wa Huduma kwa Watu Wenye Ulemavu v. Mahakama
i. Ili iwe rahisi kwa watu wenye ulemavu kupata huduma na pale inapohitajika, waweze kupata huduma zinazoendana na mahitaji yao. ii. Inakuwa ni rahisi kueleza na kueleweka kwa shida au mahitaji yao kwa wataalamu wa mambo yahusuyo watu wenye ulemavu kuliko kuwaelezea watu wasio waelewa sana wa mambo hayo. iii. Inawafanya watu wenye ulemavu kuelezea mahitaji au shida zao kwa uhuru.
i. Kama hakuna nafasi iliyoko wazi ii. Kama mtu huyo mwenye ulemavu hana sifa zinazohitajika iii. Kama mtu huyo mwenye ulemavu hajafanya maombi ya kazi husika au hajaonesha uhitaji wa kazi hiyo. iv. Kama kutokana na asili ya kazi hiyo au hali ya mazingira ya ufanyaji wa kazi hiyo, ni ngumu au haiwezekani kufanywa na mtu mwenye ulemavu.
i. Majukumu ya Baraza hili ni pamoja na kuishauri Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kuhusu mambo yote yanayowahusu watu wenye ulemavu, kuyawasilisha mahitaji na matatizo mbalimbali yanayowasibu watu wenye ulemavu kwa Serikali. ii. Kuishauri Tume ya Taifa ya Uchaguzi juu ya namna bora ya kuwawezesha watu wenye ulemavu kutimiza haki yao ya kushiriki katika uchaguzi. iii. Kushauri njia zinazoweza kufanyika kupunguza ongezeko la watu wenye ulemavu kwa kiwango kinachowezekana na kadhalika.
i. Msimamo kwamba watu wenye ulemavu wa kuona au kusikia hawawezi kupata elimu au mafunzo ii. Imani za watu kwamba watu wenye wenye ulemavu hawawezi kuajiriwa wakafanya kazi kama wengine iii. Imani za kuwaficha watu wenye ulemavu wakiamini kuwa ni nuksi na laana kwa jamii
i. Nyenzo za kujimudu huwasaidia watu wenye ulemavu kumudu mazingira ii. Nyenzo za kujimudu huwasaidia watu wenye ulemavu kufanya kazi na kujipatia kipato iii. Nyenzo za kujimudu huwasaidia watu wenye ulemavu kushiriki vema katika shughuli za kiutamaduni kama vile michezo na kadhalika, kwani walemavu wa viungo hutumia baiskeli zao kufanya mashindano ya mbio na michezo ya aina nyingine.
i. Taasisi za afya zina wajibu wa kutoa huduma za kiwango sawa kwa watu wote bila ubaguzi kwa misingi ya ulemavu wowote. ii. Taasisi za afya zina wajibu wa kuhakikisha upatikanaji wa huduma mbalimbali zinazohitajika kipekee kwa watu wenye ulemavu katika maeneo yao. iii. Kuwapatia elimu na ushauri watu wenye ulemavu na kuheshimu utu wao kadri inavyowezekana.
i. Vyama vya watu wenye ulemavu husaidia kurahisisha uwasilishaji wa changamoto zao katika sehemu husika ii. Vyama vya watu wenye ulemavu huwakutanisha pamoja watu wenye ulemavu na kubadilishana mawazo mbalimbali iii. Vyama vya watu wenye ulemavu hufanya watu wenye ulemavu waonekane na jamii kuweza kuchukua hatua mbalimbali zinazostahili iv. Vyama vya watu wenye ulemavu pia husaidia katika suala zima la utoaji wa elimu kwa jamii nzima juu ya namna bora ya kutekeleza mahitaji ya watu wenye ulemavu hapa nchini. v. Kupigania haki za watu wenye ulemavu
Ili iwepo kamati ya kushughulikia haki na stahiki za watu wenye ulemavu ambayo iko karibu moja kwa moja na jamii katika vijiji au mitaa. Pia ni rahisi zaidi kwa Serikali ya kijiji au mtaa kushughulikia mambo yanayowahusu watu wenye ulemavu katika vijiji au mitaa kwasababu wako karibu nao.
Ili kuwataka waajiri wawajibike kuwaajiri watu wenye ulemavu katika taasisi zao na kutowafukuza au kuwasimamisha kazi bila sababu za msingi kwani bila kuwataka kuwasilisha taarifa kila mwaka waajiri wanaweza kutotimiza wajibu wa kutoa ajira kwa watu wenye ulemavu. Pia kuhakikisha watu wenye ulemavu wanapata haki yao ya kuajiriwa kwenye taasisi za umma na binafsi bila kubaguliwa ilimradi wana sifa za msingi kupata ajira hizo.
Inaitwa “Utengemao”.
Kifungu hiki cha sheria kinatambua haki ya kila mtu kupata elimu na habari zinazohusu mambo ya kitaifa ambazo kwa namna moja au nyingine, hugusa maisha ya watu wote katika taifa. Kwa mantiki hiyo, kifungu hiki kinalinda haki ya watu wenye ulemavu wa kusikia (viziwi) kupata elimu pamoja na habari mbalimbali zinazolihusu taifa kwa ujumla kwani bila kutumia lugha ya alama, kundi hili halitaweza kupata elimu au habari hizo nyeti.
Kifungu hiki cha sheria kinatambua kuwa baadhi ya wanaume huweza kutumia nafasi ya ulemavu wa akili kwa mwanamke na kufanya naye tendo la ngono lisilo halali kwa kisingizio cha kwamba mwanamke huyo aliridhia mwenyewe na hakuna nguvu iliyotumika. Hali hii yaweza kuwafanya wanawake wenye ulemavu wa akili kupata magonjwa ya ngono na mimba zisizotarajiwa. Hivyo, kifungu hiki kinalinda haki ya wanawake wenye ulemavu wa akili kutofanyiwa vitendo vya ngono bila ridhaa iliyotolewa wakiwa na akili timamu
Kutowabagua kwa aina yoyote wanafunzi wenye ulemavu au kuonesha ishara yoyote inayoleta ubaguzi dhidi ya watu wenye ulemavu.
Kuwawezesha na kuwapa nafasi watu wenye ulemavu kushiriki ipasavyo katika uongozi na mambo ya kisiasa kwa ujumla.
Makazi ya watu wenye ulemavu ni maeneo au majengo ya umma yaliyoanzishwa kwa dhumuni la kutoa matunzo na mahitaji ya msingi kwa watu wenye ulemavu kwa ajili ya ustawi wao.
Mchangamano katika jamii ni muhimu kwani huondoa unyanyapaa dhidi ya watu wenye ulemavu, huwafanya watu wenye ulemavu kushiriki katika shughuli za kuwaletea maendeleo kiuchumi na kijamii na kupata haki zao zote sambamba na watu wengine.
Mchangamano ni kiwango cha ushiriki wa watu wenye ulemavu katika maisha na kazi za jamii. Dhana hii hujumuisha taratibu za utoaji wa huduma kwa watu wenye ulemavu kwa kutumia taasisi na vyombo vile vile vinavyotumiwa na watu wasio na ulemavu.
Mtu mwenye ulemavu ni mtu mwenye matatizo ya muda mrefu au ya kudumu kimwili, kiakili au kihisia ambayo humfanya ashindwe na kuzuia ushiriki wake kikamilifu sawa na watu wengine katika utekelezaji wa majukumu mbalimbali katika jamii.
Ndio, kwasababu watu wenye ulemavu wa aina yoyote wana haki ya kupata elimu au mafunzo kama ilivyo kwa raia wengine.
Ndiyo, ana haki hiyo ilimradi tu ni mlemavu. Namna mtu alivyopata ulemavu haimtofautishi na walemavu wengine wa aina yake.
Ndiyo, ana haki yakupata taarifa hizo.
Ndiyo, asasi zisizo za kiserikali zinaruhusiwa kufanya harakati za haki za watu wenye ulemavu.
Ndiyo, asasi zisizo za kiserikali zinazofanya uanaharakati wa haki za watu wenye ulemavu zina umuhimu kwani husaidia kutoa elimu kwa jamii kuhusu haki za watu wenye ulemavu na jamii kuondokana na baadhi ya mitazamo na imani hasi dhidi ya watu wenye ulemavu. Asasi hizi pia husaidia kuikumbusha Serikali kutimiza wajibu wake katika suala zima la kulinda haki za watu wenye ulemavu.
Ndiyo, kuwa mlemavu wa aina yoyote hakuondoi haki yake.
Ndiyo, kwa mujibu wa kifungu namba 5 (1) (b) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010, sheria zote zinazotungwa zinatakiwa kuzingatia mahitaji maalum ya watu wenye ulemavu nchini.
Ndiyo, lugha ya alama ni njia rasmi ya mawasiliano kwa mujibu wa kifungu namba 53 (4) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010.
Ndiyo, maofisa wa tasnia za utoaji haki wana wajibu wa kuheshimu haki za watu wenye ulemavu katika utekelezaji wa majukumu yao ya kila siku.
Ndiyo, mtu mwenye ulemavu ana haki ya kumiliki ardhi kama watu wengine.
Ndiyo, mtu mwenye ulemavu ana wajibu wa kuwaheshimu watu wengine.
Ndiyo, mwajiri yeyote aliyemwajiri mtu mwenye ulemavu ana wajibu kuhakikisha analinda na kudumisha ajira ya mtu huyo mwenye ulemavu.
Ndiyo, ni kosa la jinai kumficha mtoto mwenye ulemavu na kutompeleka shuleni kwa sababu yoyote ile.
Ndiyo, ni kosa la jinai kwa mujibu wa kifungu namba 50 cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010.
Ndiyo, ni wajibu wa Serikali (hususani Waziri wa Maendeleo ya Jamii, Jinsia, Wanawake na Makundi Maalum) kuhakikisha uwepo wa wataalamu wenye weledi wa kushughulikia mambo yawahusuyo watu wenye ulemavu.
Ndiyo, nukta nundu ni njia halali ya mawasiliano kwa mujibu wa sheria.
Ndiyo, Serikali ina wajibu wa kuweka mazingira wezeshi kuhakikisha ukuzaji wa vipaji mbalimbali vya watu wenye ulemavu.
Ndiyo, Serikali ya kijiji au mtaa ina wajibu huo.
Ndiyo, sheria inamlinda mfanyakazi yeyote (mwajiriwa) anayepata ulemavu akiwa kazini kwani ana haki ya kurudi na kuendelea na ajira yake (kif. 34 (1) (b) cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010).
Ndiyo, sheria inatambua vyama na asasi za watu wenye ulemavu (mfano chini ya vifungu namba 57 (3) (c), 5 (4), 9 (i), 11 (e) na (g) na kadhalika vya Sheria ya Watu Wenye Ulemavu, 2010).
Ndiyo, si sahihi kabisa kwani kofia ni mahitaji maalumu kwa watu wenye ulemavu wa ngozi na ni muhimu kwao kuvaa.
NDIYO, ujenzi wa viwanja vya michezo unatakiwa kuzingatia mahitaji ya watu wenye ulemavu ili kuwafanya waweze kumudu mazingira ya michezo kwa urahisi na kutimiza haki yao ya kushiriki katika michezo.
Ni kitendo au mchakato wa watu kwenye jamii kuthamini na kuheshimu tofauti za watu kimwili na kiakili na hivyo kuondoa au kupunguza vikwazo dhidi ya watu wenye ulemavu kuweza kushiriki vema katika shughuli za jamii na kuchangia maendeleo ya jamii na taifa kwa ujumla.
Ni kutokana na sababu mbalimbali kama vile imani potofu kwa baadhi ya jamii kama vile uchawi kwamba kumhesabu mtu ni kutaka kumroga, baadhi ya walemavu kufichwa na kutoonekana kabisa na kutumiwa kwenye imani za kishirikina, baadhi ya familia kutotaka kuwapeleka kliniki watoto wanaozaliwa wakiwa ni walemavu, wanawake wengi kuzalia (kujifungulia) nyumbani badala ya hospitali, vituo vya afya au zahanati na sababu nyinginezo.
Ni muhimu kutoa elimu kwa umma juu ya haki na mahitaji ya watu wenye ulemavu ili kutokomeza ubaguzi dhidi ya watu wenye ulemavu, walemavu wenyewe kufahamu haki zao, jamii kufahamu wajibu wake kwa watu wenye ulemavu katika jamii, kutokomeza au kuondoa imani na mitazamo hasi dhidi ya watu wenye ulemavu na watu wenye ulemavu wenyewe kufahamu wajibu wao katika jamii katika masuala yote ya kiuchumi, kijamii na kisiasa.
Ni muhimu kuwa na wataalamu wenye weledi wa mambo yahusuyo watu wenye ulemavu kwasababu wanakuwa na mafunzo ya njia za mawasiliano kama vile kujua nukta nundu zinazotumiwa na watu wasioona kama maandishi au lugha ya alama inayotumiwa na watu wasiosikia . Mfano, vyuo mbalimbali hapa nchini kama vile Chuo Kikuu cha Dar es Salaam kina kozi ya lugha ya alama.Wataalamu hawa wenye weledi katika njia hizi za mawasiliano husaidia kuwatafsiria watu wengine wasioelewa njia hizi za mawasiliano. Pia, wataalamu wenye weledi wa mambo yahusuyo watu wenye ulemavu husaidia wakati wa utungaji wa sera mbalimbali kwa ajili ya maendeleo ya nchi kuweka mazingira bora kwa watu wenye ulemavu.
Ni muhimu kwasababu kama watu hawa wenye ulemavu wakiendeleza vipaji vyao, Serikali na taifa kwa ujumla tunapata kufaidika na matunda ya vipaji vyao, watu hao wenye ulemavu wanaweza kujipatia kipato na hivyo kujiendeleza wao wenyewe kiuchumi na kuacha utegemezi kwa ndugu zao, watu hao wanakuwa mfano bora kwa watu wengine wenye ulemavu na hata wasio na ulemavu na pia inasaidia kuionesha jamii kuwa watu wenye ulemavu wanaweza kufanya jambo lolote kama watu wasio na ulemavu na hatimaye jamii zenye mitazamo hasi dhidi ya watu wenye ulemavu kuachana nayo mara moja.
Ni Waziri wa Maendeleo ya Jamii, Jinsia, Wanawake na Makundi Maalum akishirikiana na Baraza la Taifa la Ushauri wa Huduma kwa Watu wenye Ulemavu pamoja na Tume ya Taifa ya Uchaguzi.
Nyenzo za kujimudu kwa mtu mwenye ulemavu ni vifaa (nyenzo) vinavyomwongezea uwezo mtu mwenye ulemavu kumudu mazingira. Mfano wa nyenzo za kujimudu kwa watu wenye ulemavu ni kama vile fimbo kwa watu wasioona na baiskeli za watu wenye ulemavu wa viungo
Sababu ya Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kutunga kuweka kifungu hiki kidogo cha sheria ni kuweka mkazo na msisitizo mkubwa katika suala zima la waajiri kutowabagua watu wenye ulemavu wakati wa kutoa ajira na wakati wote. Kifungu hiki kidogo cha sheria kinawafanya waajiri katika taasisi za umma na binafsi kujitahidi kutowabagua watu wenye ulemavu kwasababu wanaogopa adhabu hiyo kali iliyowekwa na sheria.
Serikali inawajibu wakulinda usalama wa maisha ya watu wenye ulemavu.
Serikali ya mtaa katika mazingira hayo ina wajibu wa kumlinda na kumpa msaada mtu huyo mwenye ulemavu.
Sheria inawapa wajibu wahandisi, wasanifu majengo na watu wote wanaohusika katika ujenzi au ukarabati wa majengo ya umma kuweka mazingira rafiki na wezeshi kwa watu wenye ulemavu wa aina mbalimbali ili kuwawezesha kupata haki yao ya kuyatumia maeneo hayo kirahisi.
SI KWELI, kila mtu ana haki ya kukopa kiasi chochote cha fedha isipokuwa tu asipotimiza masharti ya mkopo huo.
Ubaguzi chanya kwa watu wenye ulemavu ni muhimu kwasababu huwapendelea watu wenye ulemavu na kuwapa huduma ambazo wanazistahili wao tofauti na watu wengine ambao si walemavu. Watu wenye ulemavu wanaweza kupata huduma bora zaidi kuliko watu wengine kwasababu ya kiwango cha uhitaji wao. Hivyo, sera na mipango mbalimbali inayowapendelea watu wenye ulemavu ni ya muhimu sana katika nyanja zote za kiuchumi, kisiasa na kijamii kwasababu mahitaji ya watu ambao si walemavu hayawezi kufanana na mahitaji ya watu wenye ulemavu.
Ubaguzi chanya ni sera na vitendo mbalimbali ambavyo huwapendelea watu wenye ulemavu kuliko watu wengine wasio na ulemavu.
Wanaharakati wa haki za watu wenye ulemavu hukutana na changamoto mbalimbali kama vile changamoto za mawasiliano kwa badhi ya watu wenye ulemavu hasa kwa maeneo ambayo hamasa na mwamko wa kuwapeleka watu wenye ulemavu katika mafunzo ya njia za mawasiliano bado uko chini na pia baadhi ya familia kuwaficha watu wenye ulemavu kutokana na imani hasi dhidi ya watu wenye ulemavu kwani baadhi ya jamii huamini kwamba kuzaa mtoto mwenye ulemavu ni nuksi na laana katika ukoo husika n.k.
Watu wenye ulemavu hawatakiwi kubaguliwa kwa namna yoyote kwa misingi ya ulemavu wao.
Wizara zingine zina wajibu wa kuweka mazingira wezeshi yanayowawezesha watu wenye ulemavu kushiriki vema katika shughuli zilizopo katika wizara husika au kupata huduma zinazotolewa na wizara husika kama watu wengine. Mfano, Wizara inayohusika na kazi na ajira ina wajibu wa kuhakikisha inaweka mazingira wezeshi kuwafanya watu wenye ulemavu kuajiriwa na kufanya kazi ili kujipatia kipato na kujiletea maendeleo.
Wote waliotajwa wana wajibu kisheria kutoa msaada wa kijamii kwa ndugu yao ambaye ana ulemavu (kifungu namba 16 cha Sheria ya Watu Wenye Ulemavu ya mwaka 2010).
Subscribe to our newsletter to get the latest news and updates from Sheria Kiganjani
