Find answers to common legal questions and learn more about your rights
Chama cha wafanyakazi au chama cha waajiri kinatakiwa kujisajili kwa mujibu wa sheria ndani ya miezi sita (6) baada ya kuanzishwa kwake.
Hapana, mfanyakazi halazimishwi kujiunga na chama chochote cha wafanyakazi.
Hapana, mkataba wa ajira si lazima uwe katika maandishi isipokuwa kama mwajiriwa kwa mujibu wa mkataba huo atafanyia kazi nje ya Tanzania.
Hapana, si halali wafanyakazi kuwashambulia au kuwafanyia vurugu wafanyakazi wengine. Hii ni kwasababu ya kukuza mazingira yasiyo ya kibaguzi.
i. Kama mwajiriwa ameachishwa kazi kabla ya kuisha mwaka wa kwanza wa ajira ii. Kama mwajiriwa ameachishwa kazi kihalali kwa sababu za mwenendo mbaya iii. Kama mwajiriwa ameachishwa kazi kwa sababu za kukosa uwezo au kutohitajika
Kosa la kwanza la mwajiriwa linaweza kuhalalisha kuachishwa kazi kama itathibitika kuwa uvunjaji wa sheria ni mkubwa kiasi kwamba utafanya uhusiano katika ajira uwe mgumu kuendelea.
Kuachishwa kazi kusiko kwa haki ni kitendo cha mwajiri au mwakilishi wa mwajiri kumwachisha kazi mfanyakazi (mwajiriwa) kwa sababu ambazo si halali kwa mujibu wa sheria au sababu ambazo si za haki kisheria.
Mfanyakazi anatakiwa kurudisha malipo ya ujira kama alizidishiwa na mwajiri hapo awali kutokana na makosa katika kukokotoa ujira wake au amekiri mwenyewe kupokea kiasi zaidi ya ujira ambao anatakiwa kupokea kwa kawaida.
Mfanyakazi anaweza kuchukuliwa hatua za kinidhamu baada ya kugoma kuhusiana na mgogoro wa maslahi kama mfanyakazi anabanwa na makubaliano halali yanayotaka jambo linalobishaniwa kati yake na mwajiri kupelekwa katika usuluhishi, suala linalobishaniwa ni malalamiko, mfanyakazi husika anabanwa na mkataba wa hiyari unaoratibu jambo hilo linalobishaniwa, na sababu zingine kwa mujibu wa sheria.
Mfanyakazi mwenye mtoto anayenyonya anatakiwa kupewa muda wa kumnyonyesha mtoto wake wakati wa saa za kazi kwa jumla ya masaa mawili kwa siku.
Mpango wa kuendeleza fursa sawa na kutokomeza ubaguzi katika sehemu ya kazi husajiliwa kwa Kamishna wa Kazi.
Mwajiri kumtaka mfanyakazi kufanya kazi kwa masaa zaidi ya matano inaruhusiwa kisheria. Hairuhusiwi mwajiri kumtaka mwajiriwa kufanya kazi masaa zaidi ya kumi na mbili (12) kwa siku.
Mwajiriwa ana haki ya kujiuzulu muda wowote kama mwajiri wake anafanya ajira kushindwa kuvumilika na kujiuzulu huko kunakuwa sawa na kuacha kazi kwa kulazimika.
Ndiyo, kuna wakati mwajiri anaweza kusitisha mkataba wa ajira bila kutoa taarifa kwa mwajiriwa hususani kama mwajiriwa amevunja kiini cha mkataba (kuvunja mkataba kimsingi). Hii ni pale ambapo mwajiriwa ameshindwa kutimiza sharti la msingi katika mkataba.
Ndiyo, mfanyakazi ana haki ya kupandishwa cheo kazini.
Ndiyo, mwajiri anatakiwa kumlipa mshahara kamili bila punguzo lolote mwajiriwa baada ya kumsimamisha kazi kupisha uchunguzi wa tuhuma kali za kukosa uwezo au mwenendo mbaya dhidi ya mwajiriwa huyo.
Ndiyo, mwajiriwa anaruhusiwa kuacha kazi muda wowote pale ambapo mkataba hauoneshi kikomo. Mwajiriwa atatakiwa kutoa taarifa ya kuacha kazi.
Ni wajibu wa mwajiri kuthibitisha kuwa ubaguzi unaolalamikiwa haukufanyika.
Nia au lengo la maonyo kwa mwajiriwa ni kumtaarifu kuwa akitenda tena kosa kama hilo inaweza kusababisha kuchukuliwa hatua kali zaidi za kinidhamu.
Sheria inaelekeza kuwa mfanyakazi anatakiwa kupewa likizo ya uzazi yenye malipo. Hivyo, si sahihi mwajiri kukataa kumlipa mwajiriwa kwa sababu hakufanya kazi wakati wa likizo ya uzazi.
Sheria inaelekeza wazi kuwa mtoto anayeweza kuajiriwa ni yule ambaye ana umri wa miaka kuanzia kumi na nne (14) na zaidi. Hairuhusiwi mtu yeyote kumwajiri mtoto aliyeko chini ya miaka kumi na nne (14). Mtoto huyo anaruhusiwa kuajiriwa kwenye kazi ambazo ni halali na nyepesi kutokana na umri wake.
Chama cha wafanyakazi hakiruhusiwi kisheria kumbagua mwanachama kwa misingi yoyote katika kuingiza, uwakilishi au kufuta uanachama.
Hapana si sahihi mwajiri kumtaka mwajiriwa ambaye ni mwanamke mjamzito kufanya kazi usiku miezi miwili kabla ya siku tarajiwa ya kujifungua.
Hapana, hii haijumuishi mtu kupewa kazi na mahakama baada ya kutiwa hatiani kwa kosa lolote.
Hapana, kanuni ya jumla inamtaka mwajiri kufuata masharti ya mkataba wa ajira katika kumwachisha kazi mwajiriwa wake.
Hapana, kuchukua hatua za kiupendeleo ili kuleta usawa na kutokomeza ubaguzi katika sehemu ya kazi si mojawapo ya aina za ubaguzi kazini.
Hapana, mwajiri hatakiwi kumtaka mfanyakazi kufanya kazi masaa ya ziada isipokuwa kama kuna makubaliano hayo
Hapana, Sheria inatoa kanuni ya jumla kuwa mfanyakazi mwenye miezi chini ya sita kazini hana haki ya kupata likizo yenye malipo.
Hapana, si sahihi. Mfanyakazi aliyejifungua hatakiwi kufanya kazi ndani ya wiki sita baada ya kuzaliwa kwa mtoto wake, labda tabibu awe amethibitisha kuwa anaweza kufanya hivyo.
i. Kama makato yanakubaliwa au yanaruhusiwa chini ya sheria iliyoandikwa, mkataba wa hiari, upangaji wa mishahara, amri ya mahakama au tuzo ya usuluhishi; ii. Kama mfanyakazi anadaiwa (yaani ana deni) na amekubali kwa maandishi kukatwa kuhusiana na deni hilo alilo nalo.
i. Kama mfanyakazi husika hana uwezo wa kufanya kazi kwa kiwango kikubwa ii. Kukosa uwezo wa kufanya kazi kwa muda mrefu (kukosa uwezo wa kufanya kazi kwa kudumu)
i. Kama mwajiriwa ameachishwa kazi kabla ya kuisha mwaka wa kwanza wa ajira ii. Kama mwajiriwa ameachishwa kazi kihalali kwa sababu za mwenendo mbaya iii. Kama mwajiriwa ameachishwa kazi kwa sababu za kukosa uwezo au kutohitajika
i. Kama mwajiriwa huyo amefanya udanganyifu mkubwa ii. Kama mwajiriwa amefanya uharibifu wa mali kwa makusudi iii. Kama mwajiriwa anahatarisha usalama wa watu wengine kwa makusudi iv. Kama mwajiriwa ana uzembe mkubwa kazini v. Kuonyesha dharau kubwa isiyovumilika katika hali ya kawaida
i. Kukataa kulipa mishahara ii. Udhalilishaji kwa maneno au vitendo au vitendo au unyanyasaji wa kijinsia iii. ubaguzi usio wa haki
i. Kutokukidhi matakwa ya kazi kwa mwajiriwa katika kazi yake kutokana na sifa au tabia yake, ii. Kutokukidhi matakwa ya kazi kwa mwajiriwa katika mazingira yake ya kazi akiwa na uhusiano mbaya na wafanyakazi wenzake, wateja au watu wengine ambao ni muhimu katika biashara hiyo.
i. Lazima kuwe na makubaliano ya maandishi baina ya mwajiri na mwajiriwa ii. Kama mwajiriwa anaishi maeneo hayo hayo ya kazi
i. Mkataba kwa kipindi cha muda ambao haujatajwa, ii. Mkataba kwa kipindi cha muda kilichotajwa kwa kada za wataalamu na mameneja, iii. Mkataba wa kazi maalum.
i. Mkataba wa ajira unaweza kukoma kwasababu ya kifo (yaani pale mfanyakazi anapofariki). ii. Mkataba wa ajira unaweza kukoma wenyewe pale mwajiri anapopoteza utaalamu wa shughuli husika. iii. Mkataba wa ajira unaweza kukoma wenyewe pale ambapo mwajiriwa ametimiza umri uliokubaliwa au wa kawaida wa kustaafu.
i. Pale ambapo mwajiri amesababisha iwe vigumu kwa mwajiriwa kuendelea na kazi, ii. Pale ambapo mwajiri amekataa kumruhusu mwajiriwa kurejea kazini baada ya likizo ya uzazi au ulezi n.k.
Kanuni za kawaida za kumwachisha kazi mwajiriwa hutumika isipokuwa kama mwajiri na mwajiriwa wakikubaliana jambo lingine.
Kanuni zinaelekeza kuwa kinga waliyo nayo wafanyakzi kufanya mgomo bila kuachishwa kazi haikingi dhidi ya mwenendo mbaya unaohusiana na mgomo kama vile vurugu na uharibifu mkubwa wa mali. Hivyo, mwajiri anaweza kuwaachisha kazi wafanyakazi hao.
Kanuni zinaelekeza wazi kuwa vyama vya wafanyakazi havipaswi kumbagua mfanyakazi yeyote kujiunga na chama husika kwa kigezo cha mahali atokapo.
Kwa mujibu wa kanuni, polisi wanaweza kuingilia kati tu kama kuna uvunjifu wa amani au sheria, hasa kama kuna tishio la vurugu au uharibifu wa mali
Kwa mujibu wa kanuni, polisi wanaweza kuingilia kati tu kama kuna uvunjifu wa amani au sheria, hasa kama kuna tishio la vurugu au uharibifu wa mali
Likizo ya mwaka ni muda wa mapumziko usiopungua siku ishirini na nane (28) mfululizo ambao mwajiri anatakiwa kutoa kwa mfanyakazi wake kuhusiana na kila mzunguko wa likizo. Likizo hii hutolewa kila mwaka.
Likizo ya mwaka ni siku zisizopungua ishirini na nane (28) mfululizo.
Likizo ya uzazi kwa mwanaume inatakiwa kuwa walau siku tatu (3).
Likizo ya uzazi ni muda wa mapumziko anaopewa mwanamke mwajiriwa kabla ya kujifungua na baada ya kujifungua au mwanaume mwajiriwa baada ya mke wake kujifungua.
Mahakama ya Kazi ni Divisheni ya Kazi ya Mahakama Kuu ya Tanzania ambayo huhusika na kesi za masuala ya kazi tu hapa nchini Tanzania.
Masuala ya kazi yanashughulikiwa chini ya Wizara ya Kazi, Vijana, Ajira na Watu wenye Ulemavu.
Mfanyakazi ana haki ya kupewa mapumziko ya muda usiopungua dakika sitini (60) baada ya kufanya kazi mfululizo kwa zaidi ya saa tano.
Mfanyakazi huyo anaweza kuanza likizo yake ya uzazi muda wowote kutoka wiki nne (4) kabla ya tarehe tarajiwa ya kujifungua au katika tarehe ya mapema kama tabibu atathibitisha kwamba ni muhimu kwa afya ya mfanyakazi au ya mtoto wake ambaye hajazaliwa.
Mfanyakazi mwenye Virusi vya UKIMWI hatakiwi kubaguliwa kwa namna yoyote na mwajiri wake, waajiriwa wenzake wala Chama cha Wafanyakazi.
Mkataba wa ajira ni makubaliano (yenye nguvu ya kisheria) kati ya pande mbili ambapo mmoja anakubali kumfanyia kazi upande mwingine kwa ahadi ya kulipwa kiasi cha fedha au kitu kingine kwa mujibu wa makubaliano.
Muda wa majaribio unatakiwa usizidi miezi kumi na mbili (yaani usizidi mwaka mmoja).
Mwajiri anapaswa kufuatilia na kutathmini ufanisi na kufaa kwa mwajiriwa muda hadi muda na kukutana na waajiriwa mara kwa mara ili kujadili tathmini ya waajiriwa na kutoa mwongozo pale inapobidi. Mwongozo huo unaotolewa na mwajiri unaweza kuwa maagizo, mafunzo na ushauri kwa mwajiriwa wakati wa majaribio.
Mwajiri anatakiwa kumlipa mfanyakazi katika kipindi cha mapumziko kama mfanyakazi anatakiwa kufanya kazi au kuwepo kwa ajili ya kazi wakati wa mapumziko.
Mwajiri anatakiwa kumpa mwajiriwa muda wa masaa kumi na mbili mfululizo ya kupumzika kwa kila siku baada ya muda wa kuanza mapumziko na kabla ya kuanza kazi kwa mara nyingine.
Mwajiri anatakiwa kumpa taarifa mwajiriwa kuhusiana na mashaka aliyo nayo mwajiri juu ya utendaji kazi wake (mwajiriwa), mwajiri anatakiwa kumpatia mwajiriwa fursa ya kujibu mashaka hayo ya mwajiri na pia mwajiri anapaswa kumpatia mwajiriwa muda wa kutosha kuongeza ufanisi au kurekebisha tabia na ameshindwa kufanya hivyo.
Mwajiri anatakiwa kumpa taarifa mwajiriwa kuhusiana na mashaka aliyo nayo mwajiri juu ya utendaji kazi wake (mwajiriwa), mwajiri anatakiwa kumpatia mwajiriwa fursa ya kujibu mashaka hayo ya mwajiri na pia mwajiri anapaswa kumpatia mwajiriwa muda wa kutosha kuongeza ufanisi au kurekebisha tabia na ameshindwa kufanya hivyo.
Mwajiri anaweza kumtaka mfanyakazi kufanya kazi wakati wa mapumziko ikiwa tu kama kazi hiyo haiwezi kufanywa na mfanyakazi mwingine.
Mwajiri hatakiwi kumlipa mfanyakazi kwa ajili ya likizo ya ugonjwa kama mfanyakazi husika ameshindwa kuwasilisha cheti cha matibabu kilichotolewa na tabibu aliyesajiliwa au tabibu yeyote mwingine anayekubalika na mwajiri, na ambacho kukubalika kwake hakutakiwi kukataliwa bila sababu za msingi.
Mwajiri ikiwa hajaweza kuchunguza kwa makini kama mwajiriwa aliyeko katika muda wa majaribio ana uwezo wa kufanya kazi husika anaweza kuongeza muda wa majaribio kwa kipindi cha kutosha baada ya kufanya mashauriano na mwajiriwa husika.
Mwajiri ndiye anatakiwa kuthibitisha kuwa kuachishwa kazi kwa mfanyakazi wake kulikuwa kwa haki.
Mwajiri ndiye mwenye jukumu la kuhakikisha kuwa kunakuwepo fursa sawa mahali pa kazi bila ubaguzi wowote.
Mwajiriwa anatakiwa kupewa likizo ya siku zisizopungua nne (4) baada ya kufiwa na mtoto au mke wake.
Mwajiriwa atakuwa na haki ya kulipwa mara mbili ya ujira wa kawaida kwa kila saa atakayofanya siku hiyo.
Mwanamke ambaye ni mfanyakazi aliyejifungua watoto mapacha anatakiwa kupewa siku mia moja (100) za likizo ya uzazi yenye malipo.
Mwanamke mjamzito anaweza kuleta cheti cha tabibu aliyemfanyia vipimo kuthibitisha kuwa ana ujauzito.
Mwanaume mwajiriwa ana haki ya kupata likizo ya uzazi ndani ya siku saba tu baada ya kuzaliwa kwa mtoto.
Ndiyo, hii inajumuisha muda wa kula wa mfanyakazi husika.
Ndiyo, inaruhusiwa kisheria mwajiri na mwajiriwa kusitisha mkataba kwa makubaliano maalum.
Ndiyo, Kamishna wa Kazi amepewa mamlaka na sheria kumtaka mwajiri yeyote kutayarisha mpango wa kuendeleza fursa sawa na kutokomeza ubaguzi katika sehemu ya kazi na kusajili huo mpango kwa Kamishna.
Ndiyo, kudhalilishwa kwa mfanyakazi ni aina mojawapo ya ubaguzi dhidi ya mfanyakazi huyo.
Ndiyo, kutokukidhi matakwa ya kazi ni mojawapo ya sababu ya kuachishwa kazi kwa mwajiriwa.
Ndiyo, kwa mujibu wa Kanuni za Ajira na Mahusiano Kazini (Kanuni za Utendaji Bora), za mwaka 2007, mkataba wa ajira unaweza kukoma wenyewe pale ambapo mwajiriwa ametimiza umri uliokubaliwa au wa kawaida wa kustaafu.
Ndiyo, kwa mujibu wa Kanuni, mwajiri anatakiwa kumpatia fursa ya kujibu au kujirekebisha mwajiriwa aliyeko katika muda wa majaribio baada ya kuona kuwa hafanyi kazi au anaweza kuwa hafai katika kazi husika.
Ndiyo, kwa mujibu wa Kanuni, mwajiri anatakiwa kumpatia fursa ya kujibu au kujirekebisha mwajiriwa aliyeko katika muda wa majaribio baada ya kuona kuwa hafanyi kazi au anaweza kuwa hafai katika kazi husika.
Ndiyo, Mahakama ya Kazi ina mamlaka hayo kumwamuru mwajiri kumrudisha mwajiriwa wake kazini baada ya kuona kuwa uachishwaji kazi wa mwajiriwa huyo haukuwa wa haki kwa mujibu wa sheria.
Ndiyo, mfanyakazi ana haki ya kujua kiwango cha mshahara wake kabla ya kuanza kazi.
Ndiyo, mwajiri ana wajibu wa kisheria kutoa notisi (taarifa) kwa wafanyakazi juu ya kusudio lake la kupunguza wafanyakazi.
Ndiyo, mwajiri anaruhusiwa kisheria kuchukua hatua za kinidhamu dhidi ya wafanyakazi wanaofanya vitendo vya kibaguzi kwani vitendo vya kibaguzi ni makosa ya kinidhamu kazini.
Ndiyo, mwajiri anatakiwa kumlipa mwajiriwa mshahara wa kipindi cha likizo ya mwaka.
Ndiyo, mwajiriwa aliyeko katika kipindi cha majaribio ana haki pia ya kujiunga katika chama cha wafanyakazi.
Ndiyo, mwajiriwa ambaye yuko katika kipindi cha majaribio ana haki ya kujua masharti kabla ya kuanza kazi.
Ndiyo, sheria inaelekeza kuwa mfanyakazi aliyejifungua ana haki ya nyongeza ya siku zingine themanini na nne (84) za likizo yenye malipo kama mtoto aliyezaliwa amefariki ndani ya mwaka mmoja wa kuzaliwa.
Ndiyo, sheria inamtaka mwajiri kumlipa mfanyakazi wake akiwa katika likizo ya mwaka mshahara ule ule ambao angemlipa kama angekuwa anaendelea kufanya kazi.
Ni kosa kutoa kazi ya lazima ikiwemo mtu kumtisha ili akubali kuajiriwa
Ni wajibu wa kila mwajiri kuandaa na kuchapisha mpango wa kuzuia ubaguzi na kukuza fursa sawa katika ajira mahali pa kazi.
Ni wajibu wa mwajiri kuhakikisha anachukua hatua chanya katika kuhakikisha ujira sawa kwa wanaume na wanawake kwa kazi yenye thamani sawa
Njia hizo zinaweza kuwa kama kubadilishwa kwa mfanyakazi huyo aliyepata ulemavu kwa muda, kumpatia kazi nyepesi, kumpa kazi mbadala, kustaafu kabla ya wakati, pensheni na njia zingine zinazoweza kuwa nzuri kwa mujibu wa sheria.
Pale ambapo hakuna umri uliokubaliwa wa kustaafu, mwajiriwa anaweza kustaafu katika umri wa kawaida wa kustaafu kulingana na taratibu za mwajiri siku za nyuma na taratibu za mahali pa kazi.
Sababu ya kipindi cha majaribio kwa kawaida ni kumwezesha mwajiri kufanya tathimini ya kujua kama mwajiriwa ana uwezo wa kazi na anafaa katika ajira.
Sababu zinazotakiwa kuzingatiwa kwa mujibu wa Kanuni ni aina ya kazi, viwango vinavyohitajika, utamaduni na taratibu katika sekta husika.
Sheria inaelekeza kuwa mfanyakazi hawezi kulipwa mshahara mzima kwa siku zote hizo. Badala yake, siku sitini na tatu (63) za kwanza ndizo zinatakiwa kulipwa mshahara na siku sitini na tatu (63) zinazofuata zinatakiwa kulipwa nusu mshahara.
Sheria inaelekeza kuwa usiku ni masaa baada ya saa mbili usiku na kabla ya saa kumi na mbili asubuhi.
Sheria inamtaka mwanamke mjamzito kutoa taarifa kuhusiana na kusudio lake la kuchukua likizo ya uzazi walau miezi mitatu kabla ya tarehe tarajiwa ya kujifungua.
Sheria inasema kuwa kumshawishi mtu au kumpa kazi ya lazima ambayo ni sehemu ya wajibu wake wa kiraia akiwa kama raia wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania si kosa.
Sheria ya Ajira na Mahusiano Kazini pamoja na kanuni zake haitumiki kwa makundi yafuatayo: i. Jeshi la Wananchi la Tanzania ii. Jeshi la Polisi iii. Jeshi la Magereza iv. Jeshi la Kujenga Taifa
Tume ya Upatanishi na Usuluhishi ni taasisi ambayo inashughulikia upatanishi na usuluhishi wa migogoro ya kazi.
Wadau wa masuala ya kazi na ajira ni kama ni wafuatao: Waajiri, Waajiriwa, Serikali, Vyama vya wafanyakazi, Vyama vya waajiri, Mahakama na Taasisi mbalimbali za usuluhishi wa migogoro.
Subscribe to our newsletter to get the latest news and updates from Sheria Kiganjani
